Το Βυζάντιο κρύβει πολλά άγνωστα σημεία, παρά τον όγκο των πληροφοριών που έχουμε γι αυτό. Το πιο σημαντικό από αυτά, είναι το Ναυτικό του. Τα σχετικά συγγράμματα της εποχής το ξεκαθαρίζουν: Πολλά δεν έπρεπε να μαθευτούν. Πράγματι, το Βυζαντινό Ναυτικό συγκέντρωνε ένα σωρό μυστικά, με κυριότερο το Υγρόν ή Ελληνικόν Πυρ. Αιχμή του δόρατος του ήταν οι λεγόμενοι Δρόμωνες, που ονομάστηκαν έτσι λόγω της ταχύτητας που ανέπτυσσαν. Οι Δρόμωνες ήταν κυρίαρχοι στη Μεσόγειο για πολλούς αιώνες, αλλά όπως είπαμε, κανείς δεν ξέρει πως ακριβώς έμοιαζαν… Ένας παράδεισος για έναν εικαστικό, αλλά μια κόλαση για έναν ιστορικό.
Ο Αγιογράφος Δημήτρης Σκουρτέλης, που έχει ήδη εικονογραφήσει τα Ακριτικά Έπη, αφήνει την φαντασία του ελεύθερη, λοιπόν, χωρίς να προδίδει την Ιστορία, και μας παρουσιάζει τους Δρόμωνές του, σε ένα ταξίδι στη θάλασσα και την Αυτοκρατορία.
Πριν καλά καλά εκτεθούν, οι Δρόμωνές του, χρησιμοποιήθηκαν ήδη, εμβληματικά, σε κάρτες Εταιριών και Επιστημονικών Ομάδων. Η έκθεση ΔΡΟΜΩΝΕΣ του Δημητρίου Σκουρτέλη έχει την υποστήριξη του Ερευνητικού Προγράμματος ΤΑΚΤΙΚΟΝ: η διαδικτυακή πύλη για την προσωπογραφία και τη διοικητική δομή των θεμάτων (διοικητικών περιφερειών) της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. (Εδώ)
Η Plentertainment παρουσιάζει, στον Χώρο Τέχνης & Πολιτισμού Pleiades, την έκθεση ζωγραφικής του Δημητρίου Σκουρτέλη,
“Βυζαντινοί Δρόμωνες”.
Έργο του Φίκου
Ενός αγιογράφου που δεν φαίνεται και τόσο...τελματωμένο
όσο θα ήθελαν οι κλειδοκράτορες των εικαστικών πραγμάτων στην Ελλάδα.
(πηγή Βικιπαίδεια)
Η κατεύθυνση της επίσημης καλλιτεχνικής παιδείας στη χώρα μας είναι βαθιά δυτικότροπη και δυτικοτραφής από την εποχή της δημιουργίας του νεοελληνικού κρατιδίου.
Ειδικά την εποχή της ίδρυσης της Σχολής Καλών Τεχνών, όπου κυριαρχούσε η Σχολή του Μονάχου, όπως αποκαλούν την κυρίαρχη τάση της έντεχνης ζωγραφικής της της εποχής, το Βυζάντιο και ειδικά η Βυζαντινή Τέχνη ήταν κατασυκοφαντημένη από τους Δυτικούς, πράγμα που υιοθέτησαν και οι εδώ θαυμαστές τους. Θεωρήθηκε τέχνη “βάρβαρη” και “έξω από τους κανόνες της ζωγραφικής”.
Μάλιστα οι τότε φωστήρες της ελληνικής εικαστικής Τέχνης, η “Σχολή του Μονάχου”, δήλωναν πως θέλουν να επαναλάβουν όλο το εικονογραφικό πρόγραμμα της βυζαντινής αγιογραφίας, για τους Ιερούς Ναούς, αλλά πλέον “με τους κανόνες της ζωγραφικής”, όπως δήλωσε ο Λύτρας.*
Η Σχολή του Μονάχου δεν υπάρχει πια, γιατί σήμερα οι αυτοαποκαλούμενοι “έντεχνοι” Έλληνες εικαστικοί μιμούνται πιο σύγχρονα ρεύματα της Δύσης.
Επίσης, η Δύση έχει αλλάξει γνώμη για το Βυζάντιο και την τέχνη του, αλλά οι Έλληνες εικαστικοί και ο κύκλος που τους διαμορφώνει και τους προωθεί δεν πήρε χαμπάρι αυτό το τελευταίο…
Ή κάνει πως δεν το πήρε χαμπάρι… Διότι, πλέον η κριτική κατά της βυζαντινής αγιογραφίας στην Ελλάδα έχει αλλάξει. Δεν χαρακτηρίζεται πια ως αντίθετη με τους ...κανόνες της ζωγραφικής, αλλά ως ένα ενδιαφέρον μεν, αλλά τελματωμένο αδιέξοδο. Πω πω μεγάλη χάρη μας κάνουν οι δάσκαλοι... Έτσι οι αγιογράφοι, εκτός από τον Κόντογλου, που οι κληρονόμοι της Σχολής του Μονάχου δεν τολμούν να εκμηδενίσουν, φανερά, είναι οριστικά εξόριστοι από το Καλλιτεχνικό Επιμελητήριο, μια που αυτό τους κατατάσσει στους ...διακοσμητές, δηλαδή κάτι παραπάνω από βιοτέχνες. Και όμως το ίδιο Επιμελητήριο κατατάσσει στους ζωγράφους καθηγητές Καλλιτεχνικών στην Δημόσια Εκπαίδευση που δεν έχουν καμιά άλλη εικαστική παρουσία. Ούτε λόγος βέβαια για κάποια παρουσίαση του έργου των Αγιογράφων από τους υποτίθεται καθιερωμένους χώρους προώθησης των εικαστικών τεχνών. Η δικαιολογία πως οι αγιογραφικές δουλειές είναι εμπορικές ή/και αντιγραφές είναι αστεία, φυσικά:
Τα υαλοπωλεία, και πολλές γκαλερί, είναι γεμάτα από εμπορικές δουλειές που δεν είναι βυζαντινής τεχνοτροπίας, ούτε θρησκευτικής θεματογραφίας.
Όσο για αντίγραφα -κυρίως ξένων έργων- θα βρούμε μπόλικα, ακόμα και στις πλέον διαφημισμένες εκθέσεις Τέχνης. Η μόνη πραγματική διαφορά είναι πως οι αγιογράφοι δεν κρύβουν πως έχουν πρότυπα ενώ οι περισσότεροι έντεχνοι βασίζουν την καριέρα τους στην απόκρυψη των προτύπων τους.
Η υπόθεση καταντά σκανδαλώδης, μια που τον εικοστό αιώνα, ο μεγαλύτερος όγκος της εικαστικής παραγωγής έγινε από τους αγιογράφους,
τα περισσότερα μνημεία - δηλ οι ιεροί ναοί - τοιχογραφήθηκαν από αυτούς,
οι περισσότερες εξαγωγές έργων τέχνης αφορούν σύγχρονες Εικόνες,
ενώ δεκάδες Έλληνες αγιογράφοι κλήθηκαν να ιστορήσουν τοιχογραφίες σε ναούς του εξωτερικού -και όχι μόνο Ορθόδοξους.
Όλα αυτά δεν διαδίδονται ούτε διαφημίζονται, ούτε αξιοποιούνται εθνικά, ενώ μια τυχόν έκθεση “έντεχνου” εικαστικού στο εξωτερικό γίνεται... αντικείμενο λατρείας.
Εννοείται, βέβαια, πως οι σύγχρονοι αγιογράφοι διασώζουν μια τεχνοτροπία που είναι βαθιά ελληνική. Αυτό φυσικά δεν ενδιαφέρει τους δυτικοτραφείς μέντορες της “Ελληνικής” Τέχνης. Ούτε τους ενδιαφέρει ότι μορφές σαν τον Τσαρούχη, τον Βασιλείου, τον Εγγονόπουλο ξεκίνησαν ως αγιογράφοι, ενώ δεκάδες άλλων αναγνωρισμένων ζωγράφων ασχολήθηκαν επίσης με την Βυζαντινή αγιογραφία. Ορισμένοι από αυτούς μάλιστα, προσπαθούν να το ...κρύψουν! Επιπλέον - και είναι το σημαντικότερο - μέσω της επαφής τους με τους πιστούς που δωρίζουν έργα στις εκκλησίες, οι αγιογράφοι είναι οι μοναδικοί εικαστικοί που φέρνουν σε επαφή με την Τέχνη ένα μέρος του κοινού που δεν θα ενδιαφέρονταν για άλλη εικαστική δραστηριότητα, ούτε θα έρχονταν σε επαφή με άλλο είδος εικαστικής Τέχνης.
Έτσι λοιπόν, τόσο σε εγχώρια, όσο σε διεθνή δραστηριότητα, οι Έλληνες αγιογράφοι βρίσκονται στην κορυφή των Ελλήνων εικαστικών, όσο κι αν οι αυταπατώμενοι “κλειδοκράτορες” της ελληνικής Τέχνης τους αγνοούν. Φυσικά, και οι αγιογράφοι έχουν τόσα μεμπτά και τόσα ελαττώματα στην δουλειά τους, όσα και οι υπόλοιποι Έλληνες εικαστικοί. (μερικά από αυτά ανφέρθηκαν πιο πάνω) Αυτό, είναι άλλο θέμα, ή καλύτερα ένα άλλο κεφάλαιο του θέματος, που θα μας απασχολήσει εν καιρώ.
Οι αγιογράφοι δεν πολυενδιαφέρονται για τον παραμερισμό τους βέβαια. Γιατί, απλούστατα, είναι τόσο παραμερισμένοι, όσο μια γάτα είναι παραμερισμένη έξω από μια ...ποντικοφωλιά.
Μάλλον, λοιπόν, είναι οι δήθεν “έντεχνοι” που έχουν αυτοαποκλειστεί από το κύριο σώμα της επαγγελματικής εικαστικής παραγωγής στην Ελλάδα σήμερα, που εξακολουθεί να είναι η βυζαντινή Αγιογραφία.
Οι αγιογράφοι είναι τόσο απασχολημένοι με το έργο τους, που δεν τους αφορά τι κάνει η μικρή κλίκα που νομίζει πως ελέγχει την Τέχνη στην Ελλάδα.
Εσάς; Δημήτρης Σκουρτέλης
---------------------------
Υστερόγραφο: Η αδυναμία επαφής των δυο κόσμων, φυσικά, δεν είναι μόνο εικαστικό πρόβλημα. Είναι μαι πλευρά της γενικότερης αντίθεσης ανάμεσα στον Ρωμιό και τον αυτοαποκαλούμενο “Έλληνα”, ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Δύση. Είναι η παλιά και κατασυκοφαντημένη αντίθεση Ενωτικών και Ανθενωτικών, όπου όσοι μας ξεπούλησαν στη Δύση χωρίς αντίκρυσμα, βάφτισαν όσους το επισήμαναν ...προδότες. Είναι οι δυο Ελλάδες, που αδυνατούν να επικοινωνήσουν... ----------------- Σημείωση: *Νικηφόρος Λύτρας, αλληλογραφία, στο “Οι Έλληνες Ζωγράφοι” τομ 1 σελ. 107
Στις εικαστικές τέχνες, η ομορφιά του Απόλλωνα και των άλλων Ολύμπιων ήταν το πρότυπο της αναζήτησης του τέλειου κάλλους στην αρχαιότητα.
Το θέμα είναι, όμως, κατά πόσο είναι σωστό η σωματική ομορφιά να αποτελεί τον Σκοπό της Τέχνης. Η πνευματική αναζήτηση απέχει πολύ από ένα όμορφο σώμα. Η αρχαία Απολλώνια αισθητική, όμως, μας επέβαλλε για χιλιετίες αυτόν τον απαράβατο κανόνα. Ακόμα και οι αυστηροί Βυζαντινοί έβαζαν τη σωματική ομορφιά σαν απόλυτο κριτήριο στην επιλογή ατόμων σε δημόσιες θέσεις.
Η διαστροφή της νοοτροπίας των εικαστικών τεχνών από την Απολλώνια αισθητική -την κλασική ομορφιά- είναι βαθιά ριζωμένη στον «πολιτισμό» μας, γιατί απευθύνεται σε ένστικτα, όχι το Νου. Καλό μάτι, λοιπόν, αδέλφια. Η τέχνη της κλασσικής περιόδου αιχμαλωτίστηκε στην αναζήτηση της ομορφιάς, θεοποιώντας το ανθρώπινο σώμα. Η τέχνη που χρησιμοποιεί σωματικά κριτήρια κάλλους, απευθύνεται στα ταπεινότερα ένστικτα του ανθρώπου, όντας μια εκλεπτυσμένη μορφή πορνογραφίας.
Πράματα και θάματα έγιναν μπρος και πάνω σε αρχαία κλασσικά αγάλματα. Τέτοιες αφηγήσεις μας έχουν έρθει από την αρχαιότητα. Αφορούν αγάλματα της Αφροδίτης, αλλά και νεαρών αγοριών, μάλιστα στους Δελφούς.
«υπάρχουν δυο αγόρια λαξευμένα σε πέτρα. Οι κάτοικοι των Δελφών λένε πως κάποιος θεωρός [επίσημος απεσταλμένος μιας πόλης] επιθύμησε να έχει σεξουαλική σχέση με ένα από τα δύο [αγάλματα] και ότι σαν αμοιβή άφησε ένα στεφάνι. Τον κατάλαβαν και ρώτησαν τον θεό, που χρησμοδότησε να αφήσουν τον άνθρωπο ήσυχο, μια που πλήρωσε»
Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί ΙΓ, 606 Ο ίδιος συγγραφέας μαρτυρά και για ασέλγεια σε άγαλμα της Αφροδίτης. Φυσικά, ο έρωτας αγαλμάτων αποτελεί πλέον τυπικό ...ρομαντικό μοτίβο στην μεταγενέστερη λογοτεχνία.
Δεν έχω τίποτε εναντίον της πορνογραφίας. Απλά, δεν την θεωρώ ως πνευματικό γνώρισμα. Η τέχνη μπορεί να ασχοληθεί μόνο ευκαιριακά μαζί της.
Ας μην ξεχνάμε πως η κλασσική περίοδος της Ελληνικής Τέχνης κράτησε μόνο μερικούς αιώνες στην ιστορία μας. Κι όμως μερικοί την θεωρούν ως την μόνη ελληνική. Αν δούμε έργα άλλων περιόδων της Ελληνικής τέχνης (Γεωμετρική, Αρχαϊκή, Βυζάντιο, λαϊκή τέχνη) ή τα Μεσοποταμιακά ή Αιγυπτιακά έργα, θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε το πραγματικό νόημα της ομορφιάς του ανθρώπινου πνεύματος, αν η Απολλώνια αισθητική μας άφηνε ένα κάποιο ίχνος εκλεπτυσμού στα καλλιτεχνικά μας γούστα, και δεν τα είχε οριστικά μετατρέψει σε ερωτικά όνειρα.
Επίσης, ένα έργο οποιουδήποτε πρωτόγονου πολιτισμού, ακόμα και ιθυφαλλικό, με την υπερβατικότητά του, έχει μεγαλύτερη πνευματικότητα από ένα “σεμνό” κλασσικό έργο, γιατί δεν προκαλεί το γενετήσιο ένστικτο, ούτε επικαλείται την «φυσική επιλογή» του Δαρβίνου.
Πικάσο
Οι σύγχρονοι καλλιτέχνες προσπάθησαν απεγνωσμένα και συνειδητά να ξεφύγουν από τη βαθιά ριζωμένη βαρβαρότητα του Απολλώνιου ιδεώδους των ωραίων οπισθίων, ξεπέφτοντας συχνά όμως στην υπερβολή και την καρικατούρα, γιατί το αισθητικό τους κριτήριο είναι διαστρεβλωμένο από αιώνες κλασσικισμού.
Ρέμπραντ
Ο Ρέμπραντ στάθηκε ένας από τους πρώτους καλλιτέχνες που προσπάθησε συνειδητά και επιτυχημένα ξεφύγει από αυτό το πρότυπο, και οδηγήθηκε στην οικονομική αποτυχία.
Ο Μεσαίωνας είχε αποφύγει συνειδητά την παγίδα του κλασσικισμού. Το Βυζάντιο δε, το είχε κατορθώσει, μάλιστα χωρίς να αποκοπεί εντελώς από την αρχαία παράδοση. Και αυτή η τέχνη θεωρείτο «βάρβαρη» μέχρι τις μέρες μας, σχεδόν.
Ήταν οι τομές που έκαναν οι σύγχρονοι καλλιτέχνες που μας οδήγησαν στην επανεκτίμηση της Μεσαιωνικής αλλά και της αρχαιότατης Τέχνης. Είναι, ίσως, η μεγαλύτερη συνεισφορά της μοντέρνας τέχνης στον πολιτισμό. Η ανθρωπότητα έχει ξεπέσει σε τέτοιο βαθμό βαρβαρότητας, διαπαιδαγωγημένη από την Απολλώνια Αισθητική, που μόνο κάτι αισθησιακά ελκυστικό μπορεί πλέον να συγκινήσει τον μέσο φιλότεχνο. Έχουμε καταντήσει να αποκαλούμε ένα ωραίο κορμί «άγαλμα».
Δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι αυτός ο σκοπός της Τέχνης. Οι αρχαίοι καλλιτέχνες τα γνώριζαν αυτά. Καταλάβαιναν πως ο σκοπός της τέχνης είναι η υπέρβαση και όχι η αντιγραφή της Φύσης, και έσωσαν το έργο τους, το έκαναν μάλιστα και αθάνατο, επεμβαίνοντας αδιόρατα στην ανθρώπινη ανατομία. Στην ουσία, τα κλασσικά αγάλματα δεν είναι ρεαλιστικά, όχι γιατί αποδίδουν υπερκόσμια ομορφιά, αλλά γιατί έχουν παραλλαγμένες αναλογίες, με αδιόρατο τρόπο. Ήταν ο τρόπος να αποδείξουν -κυρίως στον εαυτό τους- πως απεικόνιζαν κάτι εξωανθρώπινο, θεϊκό. Αυτό όμως το γνώριζε μόνο ο καλλιτέχνης.
Και ο Παρθενώνας δεν έχει πάνω του ούτε μια ευθεία γραμμή, αλλά φαίνεται ευθύγραμμος.
Ταυτόχρονα όμως πίστευαν πως η απόλυτη ομορφιά που επεδίωκαν, ήταν χαρακτηριστικό της τελειότητας ενός θεού. Οι θεατές, το κοινό, όμως, έβλεπαν ένα τέλειο κορμί, και δεν νομίζω πως τους απασχολούσε η ...θεολογία του.
Οι αρχαίοι καλλιτέχνες δικαίωσαν τον εαυτό τους και το έργο τους, αλλά όχι το κοινό τους, που δεν κατάλαβε ούτε και θα καταλάβει ποτέ τίποτα. Αυτός ήταν ο σκοπός τους! Οι Άραβες είχαν μια παροιμία: «Ότι κατάφεραν οι Κινέζοι στην ζωγραφική, το κατάφεραν οι Έλληνες στη φιλοσοφία και οι Μογγόλοι στον πόλεμο».
Η Απολλώνια ομορφιά δεν τους άγγιξε.
Τη στιγμή που και οι Έλληνες παραδεχτούν την ορθότητα του αποφθέγματος, τότε θα υπάρχει ελπίδα. Δημήτρης Σκουρτέλης
Βλέπουμε στις επετειακές εκθέσεις για τον Φώτη Κόντογλου με πόση ευκολία χειρίζοταν την Δυτική τεχνοτροπία από την αρχή της καριέρας του. Το ταλέντο του ήταν πηγαίο. Όμως, παρατηρώντας τις πρώτες του βυζαντινές αγιογραφίες βλέπουμε με πόση δυσκολία μπορούσε να συλλάβει, αρχικά, το νόημα της Βυζαντινής Τέχνης. Αυτό συμβαίνει και με κάθε “έντεχνο”(έτσι αποκαλούν οι δασκάλοι τον μαθεμένο φράγκικα) ζωγράφο. Δεν είναι θέμα ικανότητας.
Από τα πρώιμα έργα του Κόντογλου. 1925.
Οπως δεν μπορούμε να μιλήσουμε μια ξένη γλώσσα ακούγοντάς την, έτσι και δεν μπορούμε να ζωγραφίσουμε βυζαντινά, βλέποντας την βυζαντινή ζωγραφική, ακόμα κι αν κάνουμε πιστά αντίγραφα. Είναι άλλη εικαστική γλώσσα, και πρέπει, με μεγάλη προσπάθεια, να μάθουμε να την μιλάμε, όπως προσπάθησε ο Κόντογλου. Και προσπαθούμε να μάθουμε να την μιλάμε χωρίς δάσκαλο, και χωρίς μέθοδο άνευ διδασκάλου!
Δυστυχώς όμως, αναρωτιέμαι… Έχουμε μάθει να την μιλάμε, αυτήν την ελληνική εικαστική γλώσσα, ή απλά την μεταφέρουμε όπως την ακούμε, κάνοντας τραγικά και αστεία λάθη, και παριστάνοντας συνάμα τους μεγάλους ειδικούς της ελληνικότητας στην Τέχνη;
Ξένοι στην ίδια την χώρα μας. Εξόριστοι Φράγκοι στα Βαλκάνια είμαστε. Τι κωμικοτραγικοί τύποι…
Στον Εκθεσιακό χώρο του Δήμου Περιστερίου, στο Νέο Δημαρχείο.
Ο Δημήτρης Σκουρτέλης δημιουργεί υπό τη απειλή του ξίφους του Διγενή Ακρίτα.
Ο Διγενής Ακρίτας από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Ο Διγενής Ακρίτας από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Ο Διγενής Ακρίτας και ένα πρωτοβυζαντινό σκουτάρι από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση του άσματος του Αρμούρη από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Βυζαντινό ιππικό
από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Ο Διγενής Ακρίτας
από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση του ακριτικού τραγουδιού "Ακρίτας όταν έλαμνεν" από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση του ακριτικού τραγουδιού του Πόρφυρα, ένας Δρόμωνας, ένα Σπαθίον ή Σπαθίτζιν και ένα χεροσκουτάριν από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση του άσματος του Αρμούρη από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Βυζαντινοί Δρόμωνες
από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Ο Διγενής κι ο Χάρος
από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση του ακριτικού τραγουδιού του
"Μικρού Βλαχόπουλου"
από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση της ιστορίας της Αμαζόνας Μαξιμώς
από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση του άσματος του Αρμούρη από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση του ακριτικού τραγουδιού του
"Μικρού Βλαχόπουλου"
από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση του ακριτικού τραγουδιού του
"Μικρού Βλαχόπουλου"
από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση του Ακριτικού τραγουδιού "Η Αρπαγή της γυναικός του Ακρίτα" από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Ο Διγενής Ακρίτας και
αντίγραφα βυζαντινών κεραμικών
από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
Η εικονογράφηση του άσματος του Αρμούρη
από τον Δημήτρη Σκουρτέλη
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΑΚΡΙΤΙΚΑ ΕΠΗ
Από βυζαντινά χειρόγραφα και Δημοτικά τραγούδια έφτασε ως εμάς η επική ποίηση του Ελληνικού Μεσαίωνα, που υμνεί τους φύλακες των Ανατολικών Συνόρων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, των Ακριτών. Φυσικά, οι πραγματικοί ακρίτες δεν έμοιαζαν με τους υπεράνθρωπους ήρωες της λαϊκής φαντασίας. Οι επικοί ακρίτες είναι «Αντρειωμένοι», ένας ιδιαίτερος τύπος γιγαντόσωμου ανθρώπου, «Τραντέλλενοι» ( = τριάντα φορές ισχυρότεροι από αρχαίο Έλληνα!) με μεγάλη δύναμη αλλά και πάθη. Τα μυθικά αυτά στοιχεία εντάσσονται στο κλίμα των ταραγμένων συνόρων, συνδέονται με ιστορικά πρόσωπα, (πχ. τη μεγάλη οικογένεια των Δουκάδων) και με πολλά γεγονότα της εποχής. Είναι μια ζωντανή εικόνα του πως μπορεί να γεννήθηκαν και οι αρχαίοι ελληνικοί Μύθοι.
Οι ακρίτες ήρωες γίνονται σύμβολα αγωνιστικότητας, αποφασιστικότητας και αντίστασης στη Μοίρα. Είναι ανεξάρτητοι, μάχονται θηρία, ληστές και επιδρομείς, κλέβουν γυναίκες, πολεμούν μεταξύ τους και προκαλούν ακόμα και τον Αυτοκράτορα. Είναι γλεντζέδες, φαγάδες, τραγουδιστές, εποικιστές και καλλιεργητές. «Ακρίτας κάστρον έχτιζεν κι ακρίτας περιβόλιν». Συχνά, ο πατριωτισμός και η ηθική υποχωρούν μπροστά στην ατομική παλικαριά και ένα ιδιότυπο αίσθημα Τιμής, όπου η δύναμη, η αυτοδικία και η αρπαγή με ανδραγαθία δικαιώνονται. Συχνά περιγράφονται «πρώτον να κρουν τις σφοντυλιές κι ύστερον να ρωτούσι». Ο ακριτικός κύκλος δεν είναι απλός πατριωτικός ή ηθικοπλαστικός Μύθος, αλλά προσεγγίζει πολύπλευρα τους ήρωές του.
Οι ρίζες των μύθων ανάγονται στην ομηρική εποχή. Ο Χάρος των Δημοτικών τραγουδιών θυμίζει τον καταστροφέα άγγελο της Παλαιάς Διαθήκης αλλά μοιάζει κύρια με τον χθόνιο Δαίμονα Ευρύνομο που περιγράφει ο Παυσανίας, που σημειώνει πως αυτή η παράδοση ήταν ανέκαθεν προφορική! Θυμίζει και μια ετρουσκική τοιχογραφία του Δαίμονα «Χαρούμ». Οι ακρίτες πάντα κινδυνεύουν θανάσιμα περνώντας ποταμούς, και ο Αχιλλέας αντίστοιχα το βάζει στα πόδια μόνο μπρος στον ξεχειλισμένο Σκάμανδρο. Η αρπαγή γυναικών, κύριο θέμα της Ιλιάδας, και όλης της Μυθολογίας, είναι επίκεντρο και του έπους του Διγενή. Οι αναλογίες είναι ατελείωτες.
Τα ακριτικά τραγούδια προωθούν την ειρήνη, φυσικά με ένοπλη μορφή, και με την Βυζαντινή της «ερμηνεία». Οι περισσότερες συγκρούσεις με τους Μουσουλμάνους καταλήγουν σε συμβιβασμό και ειρήνευση, συχνά και σε γάμους! Ο Διγενής έχει Άραβα πατέρα. Το μισό σχεδόν Έπος ασχολείται με αυτόν τον «Λέοντα της Συρίας». Όταν ο ακρίτας Γιάννος κείτεται λαβωμένος, «Σαρακηνοί τον (παρα-) στέκουν και Ρωμιοί τον κλαιν». Αυτά θυμίζουν, επίσης, το κλίμα της Ιλιάδας όπου Αχαιοί, Τρώες και «Επίκουροι» παρουσιάζονται συγγενείς και επικαλούνται τους ίδιους θεούς. Έτσι και οι Άραβες στο Έπος εκτός από τις κουμπαριές με τους ακρίτες, επικαλούνται την ιερότητα του «Μανδηλίου του Νεεμάν» που απεικόνιζε τη μορφή του… Χριστού! Πράγματι, έγινε «Ιερός πόλεμος» για την κατοχή αυτού του κειμηλίου με τους Βυζαντινούς,δίνοντάς μας την ιστορική συνέχεια του Μύθου του ιερού «Παλλάδιου» της Τροίας.
Η αξία του Ακριτικού Έπους είναι πως μέσω των Ακριτικών τραγουδιών που διατηρήθηκαν προφορικά μέχρι σήμερα (μια που οι πρώτοι νεοέλληνες λογοτέχνες και φιλόλογοι τα αγνοούσαν) συνδέεται με ζωντανό, προφορικό τρόπο ο αρχαίος, ο μεσαιωνικός και ο σύγχρονος Ελληνισμός. Ακόμη, σηματοδοτεί τη γέννηση της δημοτικής γλώσσας, της νεοελληνικής λογοτεχνίας και των Δημοτικών τραγουδιών. Η ακριτική ποίηση έχει αφομοιωθεί από τους μεγάλους λογοτέχνες μας, που την διασκεύασαν, ή χρησιμοποίησαν στοιχεία της. Η «Οδύσσεια» του Καζαντζάκη περιέχει διασκευές όλων των ακριτικών τραγουδιών.
Τα ακριτικά Έπη είχαν διεθνή απήχηση στην εποχή τους. Ένα Φλαμανδικό ποίημα αναφέρει τον «Ντιγκένεν» (Διγενή) ενώ στο Τουρκικό Έπος του Σαγίντ Μπατάλ ο Βυζαντινός «Βεζίρης Ακράτης» (Ακρίτας) δεν παρουσιάζεται πουθενά ηττημένος από τον Τούρκο ήρωα. Αυτό, φαίνεται, δεν θα γίνονταν πιστευτό τότε. Επίσης, το έπος του «Ντευγενή» είχε πολλές παραλλαγές στη Ρωσία, που είναι πολύτιμες, γιατί φαίνονται αρχαιότερες από τις Ελληνικές παραλλαγές που έχουν διασωθεί, και συγγενεύουν με τα δημοτικά τραγούδια.
Δυστυχώς, αυτά δεν εκτιμήθηκαν από τους βυζαντινούς λόγιους. Μας δίνουν μαρτυρίες για δημοτικά τραγούδια που όμως δεν καταδέχτηκαν να καταγράψουν. Νομίζω πως ο πρώτος που τα μνημονεύει είναι ο Ιουλιανός ο «Παραβάτης», που αναφέρει σατιρικά τραγούδια που του έβγαλαν οι Αντιοχείς στο έργο του «Μισοπώγων». Ο Ψελλός και η Άννα Κομνηνή περιγράφουν το πλήθος να σκαρώνει τραγουδάκια σε περιπτώσεις πολιτικών αναταράξεων. Ο Πτωχοπρόδρομος έσωσε μια σκιά αυτής της ποίησης, που φτάνει όμως για να γίνει το έμβλημα της νέας Ελλάδας... («Ανάθεμα τα γράμματα Χριστέ κι όπου τα θέλει») συνεχίζοντας το Λουκιανό, τον Αθήναιο, κ. ά.
Ο Κεκαυμένος λέει πως κάθε σημαντικό πρόσωπο «αποκτούσε» και το τραγούδι του. Ο επίσκοπος Αρέθας Καππαδοκίας αναφέρει βάρδους που γύρναγαν ψέλνοντας «πάθη (=περιπέτειες) ανδρών ενδόξων», αλλά όχι μόνο δεν καταγράφει τα τραγούδια, αλλά τους αποκαλεί «αγύρτες» και «κατάρατους Παφλαγόνες». Ό ίδιος επιμελήθηκε την διάσωση του χειρόγραφου του Παυσανία, ξεχνώντας πως εκείνος συνέλλεγε λαϊκούς θρύλους. Αντιλαμβάνονταν την αρχαία παράδοση αποστεωμένη, όχι σαν οδηγό ζωής.
Ο επίσκοπος Ακομινάτος αποκαλεί την Αθήνα του Μεσαίωνα «Σκυθική ερημία» επειδή εκεί δεν καταλάβαιναν πια την Αττική διάλεκτο. Δεν είδε πως διασώζονταν παραδόσεις όπως αυτή του «Κυρίου Ήρωος», και η πόλη ήταν κέντρο διάδοσης της ακριτικής ποίησης, όπως μαρτυρούν οι απεικονίσεις ακριτών που βρέθηκαν κάτω από την Ακρόπολη. Έτσι, χάριν μιας παρεξηγημένης αρχαιολατρίας των βυζαντινών λογίων, χάθηκε το 90/100 της ακριτικής και δημοτικής ποίησης του Βυζαντίου. Τεράστια απώλεια για τον παγκόσμιο πολιτισμό.
Μήπως κάνουμε το ίδιο λάθος και σήμερα;
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΚΟΥΡΤΕΛΗΣ
ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
ΟΔημήτρης Σκουρτέλης μίλησε την Παρακευή 22-1 2016 με θέμα: “Η αρχή και η πορεία των ακριτικών επών μέσα στην ιστορία”.
Εδώ το βίντεο με αποσπάσματα της ομιλίας:
Οι Συγγραφείς Κωνσταντίνα Μόσχου και Λυδία Γαρυφαλλιά Τεπελένη Η κυρία Μόσχου με έφερε πρώτη σε επαφή με τον Δήμο Περιστερίου όταν συμμετείχα στην παρουσίαση του βιβλίου της "Όσο υπάρχει Ανατολή" και η κυρία Τεπελένη υπήρξε η ψυχή της οργάνωσης της έκθεσης.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΟΥΚΟΥΒΑΛΑΣ
Ένας σχεδιαστής με ταλέντο που κάλεσε ο Δημήτρης Σκουρτέλης να σχολιάσει εικαστικά και με χιούμορ το Βυζάντιο. Το αποτέλεσμα ξεπέρασε κάθε προσδοκία.
Ο Δημήτρης Σκουρτέλης ως διώκτης των "Εθνικών" από την πένα του Νίκου Μπουκουβάλα
Ο Βούλγαρος ζωγράφος
Kostadin Koceto Petkov
επισκέφθηκε την έκθεση
και τάχιστα
σχεδίασε το πορτρέτο του
Δημήτρη Σκουρτέλη
Ο ΒΑΣΙΛΗΣ ΑΡΑΠΗΣ
εικαστικός και διδάκτωρ της φιλοσοφίας των επιστημών,
μίλησε, στα πλαίσια της έκθεσης του Δημήτρη Σκουρτέλη
την Τρίτη, 19-ο1-2016 με θέμα:
“Η Διαχρονικότητα και η ανάγκη της τέχνης”
Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΑΣ
εκπαιδευτής μεσαιωνικής σπαθασκίας,
κλασικής ξιφασκίας και ιστορικός ερευνητής,
μίλησε, στα πλαίσια της έκθεσης του Δημήτρη Σκουρτέλη
τηνΠέμπτη 21-1-2016
με θέμα: “Βυζαντινή οπλομαχία”
Εδώ το βίντεο με αποσπάσματα της ομιλίας του
Γεώργιου Γεώργά
Την Πέμπτη 21-1-2016 μίλησε
Ευαγγελία Σερέτη,
γιατρός, εικαστικός και ποιήτρια με θέμα:
“Ο Διγενής Σήμερα”.
Εδώ, το βίντεο
Το Σαββάτο 23-1-2016 μα μίλησε η
Μίτση Πικραμένου, ιστορικός,
με θέμα: “Οι Ακρίτες του Εικοστού αιώνα”
(Δέλτα, Δραγούμης, Μελάς, Ριανκούρ)
Εδώ, το βίντεο:
Εκτός από την έκθεση και τις ομιλίες, οι περισσότεροι παρευρισκόμενοι δεν άντεξαν στον πειρασμό και άρχισαν να χειρίζονται το σπαθί, και τις ασπίδες. Άλλωστε, αρκετοί από αυτούς ήταν δόκιμοι ξιφομάχοι μέλη των "Λεόντων" του Γεώργιου Γεωργά.
Ακόμα κι η κυρία Πικραμένου δοκίμασε!
Έτσι η έκθεση πλουτίστηκε
από αυθόρμητα δρώμενα
μέσα στο Ακριτικό πνεύμα
Σε αυτά τα δρώμενα σφάχτηκαν εικονικά
άπειροι Σαρακηνοί, αιρετικοί, παγανιστές,
άπιστοι και άπιστες, κλπ και γενικά συνάνθρωποι, πάντα μέσα στο πνεύμα της ανεκτικότητας και της αδελφοσύνης των λαών....
Η Μαριάννα Καστανία, ηθοποιός, σκηνοθέτης, δασκάλα και θιασάρχης,
μου παραχώρησε την αίθουσά της στον "Δίαυλο" του Θησείου
Αυτό ξεσήκωσε την μήνι ενός ατόμου που παριστάνει τον φορέα του πολιτισμού
προωθώντας τα συμφέροντα ορισμένων μόνο γκαλερί ορισμένης περιοχής των Αθηνών.
Τι να κάνουμε όμως, δεν εκθέσαμε εκεί... πω πω πω...
Το τι μας έσουρε, δεν λέγεται.
Ελπίζω να πληρώθηκε τουλάχιστον για τον κόπο που μπήκε.
Πάντως, αυτήν τη φορά η κυρία Καστανία ήρθε έτοιμη...
Η ...Μαυρη διαφήμιση. Ο Δημήτρης Σκουρτέλης διαφήμισε με χιουμοριστικές ανακοινώσεις την έκθεσή του Οι ...Δρουγγάριοι, οι Κουράτωρες, ο Τσώρτσιλ, ο Στάλιν, ο Μητσοτάκης και ένα σωρό άλλοι, ήταν εκεί!!!
Δημιουργία του Σπυρίδωνα Κονταράκη.
Και περνάμε σε σκηνές από τις επισκέψεις στην έκθεση του Δημήτρη Σκουρτέλη.
Δυστυχώς δεν μπορέσαμε με αυτές τις φωτό, να διαταράξουμε την οικογενειακή γαλήνη κανενός,
όπως έγινε με τις φωτογραφίες της κυρίας Νότας Χρυσίνα σε ανάλογα εγκαίνια εκθέσεων, κατά τους ισχυρισμούς της, πάντα.
