Η Βυζαντινή αγιογραφία στην Ελλάδα σήμερα. Μερικές σκέψεις.

Ο Μέγας Αλέξανδρος γεννιέται με το ίδιο 

τυπικό της Γέννησης του Θεανθρώπου.

Ψηφιδωτο από το Μπααλμπέκ (Ηλιούπολη)

του Λιβάνου. 4ος αιώνας μ.Χ.  Σήμερα βρίσκεται στο Εθνικό

Μουσείο της Βηρυτού.

(National Museum, Beirut, Lebanon. A mosaic from Baalbek, dating from the 4th century AD, depicting a young Alexander the Great)

----------------------------

Η πραγματική Βυζαντινή τέχνη σταμάτησε στην Ελλάδα από τον 18-19ο αι., υποκύπτοντας σταδιακά στον Ακαδημαϊσμό, ή στην άγνοια λαϊκών απαίδευτων καλλιτεχνών, ακόμα και σε κέντρα όπως το Άγιον Ορος. Είχε, φυσικά, προηγηθεί μακρά περίοδος παρακμής. Στις αρχές του 20ου αι., «Αγιορείτικη» και «Ρώσικη» Εικόνα, σήμαινε «Εικόνα δυτικής τεχνοτροπίας»…

Η Βυζαντινή τέχνη θεωρήθηκε έως και «βάρβαρη» και «παράβαση των κανόνων της ζωγραφικής» (Γύζης) από τους Ακαδημαϊκούς καλλιτέχνες.

Η τέχνη αυτή αναγεννήθηκε στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου αι. χάρη στις προσπάθειες μερικών καλλιτεχνών, ειδικά του Φώτη Κόντογλου. Αλλά κάθε «ζωντανή» σύνδεση με το παρελθόν, η γραμμή μεταξύ «δασκάλου» και «μαθητή» είχε χαθεί. Ας σημειωθεί πως κανένας βυζαντινός οδηγός ζωγραφικής δεν επέζησε ως την εποχή μας. Η "Ερμηνεία" του Φουρνά, το παλιότερο κείμενο που διαθέτουμε, είναι του 17ου αι.

Ηταν λοιπόν σαν να ερχόμασταν σε επαφή με μια τελείως εξωτική τέχνη. Οι ζωγράφοι που ασχολήθηκαν, έπρεπε να ξεκινήσουν από το μηδέν, μελετώντας τα μνημεία, τα οποία μάλιστα εκείνη την εποχή ήταν ασυντήρητα και αφωτογράφιστα εν πολλοίς. (ή με κακής ποιότητας φωτογραφίες) Και έχουν πολλά να μάθουν ακόμα.

Η Βυζαντινή τέχνη δεν είναι απλά ένας ρυθμός ζωγραφικής, δεν είναι μόνο μια θρησκευτική ζωγραφική, αλλά είναι η έκφραση ενός ολόκληρου και διαφορετικού πολιτισμού. Εμφανίστηκε σήμερα, από την ανάγκη να δηλωθούν αλλά και να εξερευνηθούν οι διαφορές μας με άλλους πολιτισμούς, σαν μέρος του γνωστού κινήματος της «Ελληνικότητας στην Τέχνη». 

Από αυτή την άποψη, η εξάσκηση της Βυζαντινής τέχνης σήμερα δεν είναι μια παραδοσιακή τέχνη, αλλά ένα σύγχρονο καλλιτεχνικό κίνημα. Είναι σύγχρονο και από την άποψη πως μάλλον δεν θα υπήρχε χωρίς να εκμεταλλευτεί τα νεοσυντηρημένα και φωτογραφημένα μνημεία. που ήταν και οι μοναδικοί του δάσκαλοι*

Ποιος λοιπόν είναι ο παράγοντας που κάνει αυτήν την τέχνη τόσο Ελληνική, μια που η παράδοση είχε χαθεί, όπως εξηγήσαμε, αλλά και η Ορθοδοξία και η τέχνη της είναι διεθνής; Ε, λοιπόν, είναι οι ρίζες αυτής της τέχνης, που βρίσκονται στην εξέλιξη μορφών της αρχαίας Ελληνικής τεχνης, ειδικά της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου.

------------------------------------------------------------------------------------------

*Την άποψή μου αυτή υποστήριξα στην διπλωματική μου εργασία με τίτλο: 
«Η Αναγέννηση της Βυζαντινής τέχνης τον 20ο αι. στην Ελλάδα», το 1981, που θα την δείτε εδώ: (Στα γαλλικά)

Μικρογραφία από το Άγιον Όρος: 

Οι Κουρήτες/Κορύβαντες παραστέκουν τον Δία στην κούνια του.

Πηγή: "Οι θησαυροί του Αγίου Όρους" εκδ. "Μέλισσα".

-----------------------------------------------------------

Αγιογράφος πάει να πει "αυτός που γράφει για τους Αγίους", με άλλα λόγια συγγραφέας βίων Αγίων. Mια παραπλήσια έννοια είναι "αυτός που συλλέγει όσα έγραψαν οι Άγιοι", ο ερανιστής Πατερικών Κειμένων.  

Βέβαια, με την γενική αμορφωσιά που χαρακτηρίζει τη νέα Ελλάδα, η λέξη έγινε νεολογισμός, και ταυτόχρονα ένας χαλκάς στη μύτη της Τέχνης, μια που τώρα σημαίνει "ζωγράφος ειδικευμένος στην θρησκευτική τέχνη και δη την βυζαντινή". 

Που τα βρήκαν αυτά οι νέοι Φωστήρες μας δεν ξέρω.

Σε όλα τα παλιά Πατερικά κείμενα που μιλούν για τις εικόνες, στις αποφάσεις της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου, μετά την Εικονομαχία, όπου καθορίστηκαν τελεσίδικα αυτά που αφορούν την Ορθόδοξη Λατρεία σε σχέση με την Εικόνα, πουθενά δεν γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα στην Θρησκευτική και Κοσμική τέχνη σαν τεχνοτροπία, τεχνική και νοοτροπία. Και οι εικαστικοί καλλιτέχνες που κάνουν θρησκευτική τέχνη, σε όλα τα παραπάνω κείμενα -που η Ορθοδοξία θεωρεί θεόπνευστα- αποκαλούνται με το όνομά τους.

"ΖΩΓΡΑΦΟΙ"

Από εκεί και πέρα. όλη η σύγχρονη αντιληψη που λέει πως η αγιογραφία είναι μια ειδική τέχνη, ξέχωρη από την ζωγραφική, ένας κλειστός χώρος όπου όλα είναι ακίνητα και προκαθορισμένα, είναι κατασκευασμένη, κύρια από Ρώσους θεολόγους που δεν μπόρεσαν να ανακαλύψουν και να επικαλεστούν ούτε ένα Πατερικό κείμενο που να υποστηρίζει τις απόψεις τους.

Η Εικόνα είναι ιερή λόγω του προσώπου που απεικονίζει, και όχι γιατί φιλοτεχνήθηκε με συγκεκριμένο τρόπο. Τα κείμενα, ειδικά του Ιωάννη του Δαμασκηνού, είναι ξεκάθαρα σε αυτό το θέμα.

Η Βυζαντινή Τεχνοτροπία είναι ΤΟΠΙΚΟ ΕΘΝΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ που εξαπλώθηκε λόγω της πολιτιστικής ισχύος της Αυτοκρατορίας στη σφαίρα επιρροής της, και όχι λατρευτικό θέσφατο. ΄

Κανένα Πατερικό κείμενο δεν ισχυρίζεται το αντίθετο. Αλλιώς, οι δυτικής τεχνοτροπίας εικόνες θα είχαν απαγορευθεί. Και πως να γίνει αυτό μια που και αυτές θαυματουργούν συχνά, μέσα σε Ορθόδοξες εκκλησίες, γιατί το θαύμα δεν γίνεται από τις μπογιές και το ξύλο!

Άλλωστε, το ίδιο το Βυζάντιο, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, χρησιμοποίησε αυτήν την υποτιθέμενα "Ιερή" τεχνοτροπία για να εικονογραφήσει μη θρησκευτικές σκηνές, ακόμα και σκηνές από την αρχαία Ελληνική Μυθολογία.

Όλα τα άλλα που λέγονται για την "Αγιογραφία", είναι ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΥΘΑΙΡΕΤΕΣ αναλύσεις, συνοδευόμενες από προλήψεις και προκαταλήψεις που φτάνουν σε βαθμό υστερίας, και που ουδείς υποχρεούται να ενστερνιστεί.

 Συνήθως υποστηρίζονται από όσους αγιογράφους δεν έχουν διάθεση ή και δυνατότητα να δημιουργήσουν με πρωτοτυπία, ένα χαρακτηριστικό όμως που διακρίνει την ίδια την βυζαντινή ζωγραφική, μια που πέρασε τόσες διαφορετικές περιόδους και "Αναγεννήσεις" με τεράστιες τεχνοτροπικές και εκφραστικές διαφορές, φυσικά χωρίς ποτέ να ξεφύγει από τα πλαίσια της Ορθοδοξίας.

Και εδώ, όπως και στις άλλες μου έρευνες, κάνω το ίδιο "λάθος"

Αδιαφορώ παντελώς για το τι λένε και κάνουν οι σύγχρονοι, και επιστρέφω στις Πηγές

Δημήτρης Σκουρτέλης

Μικρογραφία από το Άγιον Όρος:
Ο Δίας ως Βυζαντινός Αυτοκράτορας
"γεννά" τον Διόνυσο από το πόδι του.

Πηγή: "Οι θησαυροί του Αγίου Όρους" εκδ. "Μέλισσα".