Επί του Σχεδίου στις εικαστικές τέχνες, μέρος δεύτερο: Η σκιά

Πηγή εικόνας: 

Η σκιά.

Πολλοί θα έλεγαν πως ένα σωστό μέτρημα του θέματος λύνει το πρόβλημα του σχεδίου. 'Ηδη δείξαμε πως αυτό δεν φτάνει μια που η εντύπωση που σχηματίζει ένας άνθρωπος για ένα οπτικό -και πνευματικό- θέμα είναι πάντα σύνθετη και πολύπλευρη. Υπάρχει όμως και άλλο θέμα που περιορίζει την βοήθεια που θα μας πρόσφερε το μέτρημα των αναλογιών. Η σκιά.

Έχει αποδειχθεί πως ένα σχήμα αν είναι φωτεινό φαίνεται πολύ μεγαλύτερο από εάν γίνει σκοτεινό. Με άλλα λόγια, τα φωτεινά σημεία σε ένα εικαστικό έργο παίρνουν, για τον θεατή, πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις από τις πραγματικές. Στην ίδια αναπόφευκτη οφθαλμαπάτη πέφτει και ο εικαστικός. Και μάλιστα σε διπλή. Μία όταν ατενίζει το θέμα του και δεύτερη όταν κοιτά το έργο του.

Συνεπώς, ο εικαστικός πρέπει συνειδητά να δίνει μεγαλύτερες διαστάσεις στη σκιά από αυτές που βλέπει, γιατί αυτόματα θα μικρύνουν οπτικά. Και αυτό είναι θέμα σχεδίου. Ένα σχέδιο με απλό γραμμικό περίγραμμα συμπυκνώνει την σκιά στις δυνατές γραμμές του, αλλά εάν το ίδιο σχέδιο αποκτήσει φωτοσκιάσεις και η σκιά πάψει να έχει το σκούρο χρώμα της γραμμής, τότε θα χρειαστεί πολύ περισσότερο χώρο. Μόλις μπαίνουν οι φωτοσκιάσεις σε ένα απλό γραμμικό σκίτσο, φαίνεται αμέσως πως η σκιά απαιτεί μεγάλο χώρο που όμως δεν υπάρχει εάν δεν έχει προβλεφθεί με τις κατάλληλες επεμβάσεις στο σχέδιο.

Ο εικαστικός, γνωρίζοντας πως τα φωτεινά σημεία του έργου του θα αναδειχθούν αυτόματα, πρέπει να επεξεργάζεται κυρίως τις σκιές, γιατί μόνο αυτές, κυριολεκτικά αφανώς, θα τονίσουν τα φώτα.

Η ισορροπία ανάμεσα στο φως και την σκιά σε ένα εικαστικό έργο αν οριστεί οπτικά στο 50-50 , θα πρέπει, στις πραγματικές της διαστάσεις να έχει μια αναλογία δύο μερών φωτός με τρία μέρη σκιάς. Ένα πραγματικά μεγάλο έργο, πρέπει να έχει δώσει πολύ μεγαλύτερη σημασία στη σκιά από ότι στο φως, όσο φωτεινό και να φαίνεται το τελικό αποτέλεσμα.

Το ανθρώπινο μάτι είναι φτιαγμένο ώστε να αγνοεί την σκιά. Η σκιά, όμως, έχει ζωή, έχει μέσα της φωτεινά και σκοτεινά σημεία, χρώμα και παλμό. Ο εικαστικός πρέπει, ουσιαστικά, να ξεπεράσει την ίδια την φύση του σαν άνθρωπος και να δει το πραγματικό βάθος και νόημα της σκιάς, αδιάφορος εντελώς στις κατηγορίες που της επιρρίπτουν ορισμένοι ποιητές ή φιλόσοφοι και η κοινή αντίληψη. Άλλωστε η σκιά θα μπορούσε να συμβολίσει, μεταξύ άλλων, το πνευματικό βάθος. Ο εικαστικός πρέπει, λοιπόν, κυριολεκτικά, να αγνοήσει την ίδια την λειτουργία των ματιών του, γυμνάζοντάς τα να βλέπουν την σκιά.

Όλα τα παραπάνω περιπλέκονται με την προσθήκη χρωμάτων, μια που το καθένα, ανεξάρτητα από τον τόνο του, (δηλ, αν είναι ανοιχτό ή σκούρο) έχει και τον δικό του, ανεξάρτητο όγκο. Αλλά και η γειτνίαση αντιθέτων χρωμάτων (συμπληρωματικών) μπορεί να αναδείξει έναν όγκο που δεν αναδείχνεται με άλλο τρόπο.

Οι σκιές είναι δυο ειδών. Αυτές που δημιουργούνται όταν ένα εμπόδιο δεν αφήνει το φως να περάσει, και οι σκιές -δηλαδή τα σκούρα σημεία, που δημιουργούν τον όγκο σε ένα θέμα, και αντιστοιχούν με τα βαθιά σημεία ενός ανάγλυφου ή αγάλματος. Η μεγάλη τους διαφορά είναι πως η πρώτες, οι φυσικές, διαλύουν τον όγκο αλλάζοντας τα σχήματα με επικάλυψη, ενώ οι δεύτερες, προϊόν νόησης και σύμβασης, τον αναδεικνύουν.

Βλέπουμε λοιπόν, καταλήγοντας, πως η σκιά αλλά και το Χρώμα έχουν να παίξουν μεγάλο ρόλο στο σχέδιο.

 Το Χρώμα, βέβαια, είναι ένα άλλο, τεράστιο κεφάλαιο...

Δημήτρης Σκουρτέλης

Το πρώτο μέρος, εδώ