Περί Ακαδημαϊκών Γενεαλογιών

Του Άγγελου Παλιουδάκη
Μεταφρασμένο από το Αγγλικό πρωτότυπο

Angelos Palioudakis

Πηγή:

Αρχαίοι σοφοί
σε βυζαντινή μικρογραφία

Εισαγωγή του μεταφραστή

Θεωρούμε την επιστήμη σαν κάτι απρόσωπο και αντικειμενικό, αλλά όλοι μας ξέρουμε πόσο έχουν επηρεάσει το έργο μας οι δάσκαλοί μας. Άσχετα αν δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε
Η Μάθηση είναι Προσωπική Σχέση, πιο πολύ από Μελέτη. Γιατί με την προσωπική αυτή σχέση Μαθητή - Δασκάλου, αποκτάμε τη νοοτροπία, τον τρόπο, την μέθοδο, την ψυχολογία της έρευνας, που δεν διαφαίνεται πάντα στο τελικό αποτέλεσμα ενός επιστημονικού έργου.
Όλα ξεκίνησαν, λέμε, από την αρχαιότητα. Θεωρητικά. Γιατί πρακτικά, η γραμμή αυτή διακόπηκε. Οι τελευταίοι αρχαίοι “σοφοί” δεν άφησαν μαθητές. Και βάζω το “σοφοί” σε εισαγωγικά γιατί δεν είναι άμοιροι ευθυνών γι αυτήν την διακοπή στη Μάθηση. Το κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών της Αθήνας είναι η κορυφή του παγόβουνου. Τι έγινε με τις σχολές της Αλεξάνδρειας ή της Αντιόχειας; Της Ρώμης;
Αναρωτιέμαι μάλιστα αν ποτέ υπήρξε αυτή η διακοπή. Πρώτον, έχουμε γραμμή Ιεραρχών που ξεκίνησε από αυτούς που σπούδασαν την Αθήνα και την Αλεξάνδρεια.  Εκκλησιαστικά κείμενα, άλλωστε (οι περίφημοι ”αφορισμοί”) αποδείχνουν έμμεσα πως αυτή η διδασκαλία συνεχίστηκε, αν και δεν μπορούμε να την προσωποποιήσουμε. Ακόμα. Ουδέποτε απαγορεύτηκε η διδασκαλία της αρχαίας σοφίας για εκπαιδευτικούς λόγους στο Βυζάντιο. Απαγορεύτηκε η διδασκαλία της αρχαίας θρησκείας. (δες εδώ). Παρακμή όμως αυτών των σπουδών φυσικά και υπήρξε, μέχρι τον 11ο αιώνα.
Μολοντούτο, οι Ακαδημαϊκές σπουδές και πάλι ξεκίνησαν στο Βυζάντιο, και από εκεί εξαπλώθηκαν στη Δύση. Και αυτό, πια, δεν είναι θεωρητικό ή υποθετικό κατασκεύασμα ή εικασία. Υπάρχουν πλέον, συγκεκριμένες, Ακαδημαϊκές, Πανεπιστημιακές σχέσεις Δάσκαλου - Μαθητή, Καθηγητή - Φοιτητή, μερικές από τις οποίες θα δούμε αμέσως.

Σημειώνω πως η εικονογράφηση έγινε με επιμέλεια του μεταφραστή.

Δημήτρης Σκουρτέλης

Θεόδωρος Μετοχίτης.
Μαθηματικός,
αστρονόμος
και προστάτης των τεχνών

Περί

Ακαδημαϊκών

Γενεαλογιών.

Του Άγγελου Παλιουδάκη

Τις τελευταίες εβδομάδες προετοίμαζα την διπλωματική εργασία μου και, ευρισκόμενος στα αρχικά στάδια, αποφάσισα να χαρτογραφήσω την Ακαδημαϊκή γενελογία του επιβλέποντος καθηγητή μου, που είναι ο Ακαδημαϊκός εγγονός του Ίμρε Λάκατος. Αλλά τι είναι η Ακαδημαϊκή Γενεαλογία;

Ένα Ακαδημαϊκό γενεαλογικό δέντρο καταχωρεί αλυσίδες Ακαδημαϊκής μαθητείας, δηλαδή τις συνδέσεις μεταξύ Καθηγητή και Φοιτητή. Αυτές οι μαθησιακές αλυσίδες (ή δίκτυα) μπορούν να παρομοιαστούν με ένα οικογενειακό γενεαλογικό δέντρο.

Διογένης Λαέρτιος

Παρά το γεγονός πως η καταχώρηση σε αυτό το ιδιαίτερο είδος οικογενειακού δέντρου ήταν δημοφιλής στους αρχαίους ιστορικούς των ιδεών (Ο Διογένης Λαέρτιος στο έργο του: “Βίοι και γνώμαι των εν φιλοσοφία ευδοκιμησάντων και των εκάστη αιρέσει αρεσκόντων εν επιτόμω συναγωγή” δίνει ένα καλό παράδειγμα αρχαίου κειμένου που παρουσιάζει εξαντλητικούς καταλόγους των μαθητών καθενός από τους επιφανείς Έλληνες φιλοσόφους) έχει εγκαταλειφθεί από το κύριο σώμα των ιστορικών των ιδεών τους 20ου αιώνα. Το ενδιαφέρον αναζωπυρώθηκε τα τελευταία χρόνια με την  εμφάνιση διαφόρων διαδικτυακών συστημάτων καταχώρησης (Σχέδιο Μαθηματικών Γενεαλογιών, περ. 1997, Ακαδημαϊκό Οικογενειακό Δέντρο, Φιλοσοφικό Οικογενειακό Δέντρο) που προσπαθεί, ομαδικά να ενημερώσει τα δίκτυα των σχέσεων των σπουδών.

Το πρόβλημα με τέτοια διαδικτυακά ερευνητικά σχέδια, όμως είναι πως το περιεχόμενό τους καθορίζεται κατά πολύ από τους χρήστες, και, αντίθετα με την Βικιπαίδεια, δεν υπάρχουν κατευθυντήριες αρχές που να εξασφαλίζουν την αξιοπιστία και την σχετικότητα του περιεχόμενού τους. Στην ουσία, αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχουν παραπομπές σε αξιόπιστες πηγές που να υποστηρίζουν τους ισχυρισμούς που εμφανίζονται σε αυτούς τους ιστότοπους, οπότε, πολλές καταχωρήσεις επιβαρύνονται με αναχρονισμούς και ανακρίβειες.

Η εντρύφηση στην Ακαδημαϊκή Γενεαλογία βοηθά στο να αποκτήσουμε σημαντική εσωτερική γνώση στο θέμα της Ιστορίας των Ιδεών, βλέποντας ορισμένες καθοριστικές συνδέσεις που είναι αρχικά αόρατες, αλλά πολύ εύγλωττες όσον αφορά την σταθερότητα και τις διακυμάνσεις των ιδεών.

Καλώς ή κακώς, δεν μπορούμε να πάμε πιο πίσω από τον 11ο αιώνα. (Την αρχή του ώριμου Μεσαίωνα) Το πρώτο Δυτικό Πανεπιστήμιο, αυτό της Βολωνίας, ιδρύθηκε το 1088, ενώ τα πρώτα ενδελεχή Βυζαντινά Ακαδημαϊκά Τμήματα, Το Νομικό και Φιλοσοφικό τμήμα του Πανεπιστήμιου της Κωνσταντινούπολης δημιουργήθηκαν περίπου το 1046 (την χρονιά που το Πανεπιστήμιο αυτό αναμορφώθηκε ή επανιδρύθηκε) Ο Ιωάννης ο VIII Ξιφιλίνος    ήταν ο πρώτος διευθυντής του Νομικού τμήματος του πανεπιστήμιου της Κωνσταντινούπολης και πιθανά ο Πατέρας της σύγχρονης Νομολογίας. Ο Μιχαήλ Ψελλός ήταν ο πρώτος διευθυντής του Φιλοσοφικού τμήματος. Μετά την Άλωση, ακολούθησε ένα κύμα Βυζαντινών μεταναστών στην Δυτική Ευρώπη, οπότε η γραμμή της Ακαδημαϊκής μαθητείας μεταφέρθηκε από την Ανατολή στην Δύση.

Από την αρχή του Πρώιμου Μεσαίωνα (5ος αιώνας) μέχρι την εμφάνιση του Δυτικού Σχολαστικισμού (περίπου 1100)  οι μόνοι που διέθεταν υψηλή μόρφωση, τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση  ήταν ορισμένοι αδέσποτοι σχολιαστές (όπως ο Ιωάννης ο Φιλόπονος) και θεολόγοι (όπως ο Αυγουστίνος Ιππώνος,  Μάξιμος ο Ομολογητής και Ιωάννης ο Δαμασκηνός) αλλά και Πάπες (σαν τον Γρηγόριο Α’ ) Αρχιεπίσκοποι (σαν τον Λέοντα τον Μαθηματικό, Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης  και διευθυντή του αναμορφωμένου Πανεπιστήμιου της Κωνσταντινούπολης και τον Ανσέλμο τον Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι) Οικουμενικοί Πατριάρχες (Σαν τους Γρηγόριο τον Ναζιανζηνό, Ιωάννη Χρυσόστομο και Ιωάννη VII Ξιφιλίνο -που έγινε Οικουμενικός Πατριάρχης αφού αποσύρθηκε από το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης)

Ο Μάξιμος Πλανούδης

Ώστε, πριν τον 11 ο αιώνα δεν υπήρχε κανονική ακαδημαϊκή γενεαλογία απλά μια γενεαλογία Χριστιανών θρησκευτικών ηγετών που ανάγονταν πιθανά (Κατά τις παραδοσιακές αφηγήσεις της Ανατολικής και της δυτικής Εκκλησίας) στους Δώδεκα Απόστολους. Καμία προ Χριστού ακαδημαϊκή γενεαλογία δεν επιβίωσε πέρα από τον πρώιμο Μεσαίωνα. Αφού η ένθερμη Πλατωνική Ακαδημία (ο τελευταίος σοβαρός ακαδημαϊκός θεσμός της Κλασικής αρχαιότητας που επιβίωσε πέραν της Ύστερης Αρχαιότητας) έκλεισε το 529 από την θεοκρατική Βυζαντινή κυβέρνηση, οι τελευταίοι ακαδημαϊκοί διασκορπίστηκαν παντού στον κόσμο χωρίς να αφήσουν διαδόχους που να μπορούν να ανιχνευθούν εύκολα μετά από μερικές γενιές.

Έτσι, οι Ακαδημαϊκές Γενεαλογίες θα έπρεπε να αναγεννηθούν τον 11ο αιώνα ώστε να είναι δυνατή η συνέχιση της μαθητείας από τον Ακαδημαϊκό “πατέρα” ή “μητέρα” στον “γιο” ή την “κόρη”. (*)

Χωρίς άλλη καθυστέρηση, λοιπόν, σας παρουσιάζω την δικιά μου Ακαδημαϊκή Γενεαλογία. (Παρέλειψα τις παραπομπές για να ενθαρρύνω τον αναγνώστη να κάνει την δικιά του έρευνα είτε στο βιβλιοπωλείο του, είτε στα βιβλία του Google.)

Ιωάννης VIII Ξιφιλίνος >> Μιχαήλ Ψελλός >> Ιωάννης Ιταλός >> Ευστάθιος Νικαίας >> Άννα Κομνηνή >> Στέφανος Σκυλίτζης >> Θεόδωρος Πρόδρομος >> Νικηφόρος Βλεμμύδης >> Γεώργιος Ακροπολίτης >>Γεώργιος Παχυμέρης >> Μάξιμος Πλανούδης >> Μανουήλ Βρυέννιος >> Θεόδωρος Μετοχίτης >> Γρηγόριος Παλαμάς >> Νείλος Καβάσιλας >> Δημήτριος Κυδώνης >> Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός >> Βασίλειος Βησσαρίων >>  Johannes Regiomontanus >> Domenico Maria Novara >> Nicolaus Copernicus >> Georg Joachim Rheticus >> Johann Hommel >> Valentin Thau >> Valentin Steinmetz >> Christoph Meurer >> Philipp Müller >> Erhard Weigel >> Gottfried Wilhelm Leibniz >> Christian von Wolff >> Conrad Gottlieb Marquardt >> Johann Gottlieb Fichte >> Immanuel Hermann Fichte >> Christian Hermann Weisse >> Hermann Lotze >> James Ward >> George Edward Moore >> Richard Braithwaite >>Imre Lakatos

Γρηγόριος Παλαμάς

Σημειώσεις περί των “απογόνων” του Ιωάννη Ξιφιλίνου:

Ο Μανουήλ Βρυέννιος ήταν επίσης ο Ακαδημαϊκός δισέγγονος του Nasir al-Din al-Tusi ((Nasir al-Din al-Tusi >> Shams ad-Din Al-Bukhari >> Γρηγόριος Χιονιάδης > > Μανουήλ Βρυέννιος)

Ο Βασίλειος Βησσαρίων είχε τρεις μαθητές: Τους Ιωάννη Αργυρόπουλο, Ιανό Λάσκαρη και τον Johannes Regiomontanus.

Ο τελευταίος, ήταν ο Ακαδημαϊκός παππούς του Κοπέρνικου, και ο πρόγονος του Gottfried Wilhelm Leibniz.  

Ο Αργυρόπουλος ήταν πιθανά ένας από του Δασκάλους του Ντα Βίντσι.

Ο Λάσκαρης ήταν δάσκαλος του Budé, Ακαδημαϊκού πρόγονου του Hermann von Helmholtz που, με την σειρά του ήταν ο ακαδημαϊκός πρόγονος των Wilhelm Wundt και Karl Popper. Ο Johannes Regiomontanus ήταν επίσης ο πέμπτος στην σειρά Ακαδημαϊκός παππούς του Nicolas Oresme.

(Duns Scotus >> William of Ockham > > Jean Buridan >> Nicolas Oresme > Heinrich von Langenstein >> Johannes von Gmunden >> Georg von Peuerbach >> Johannes Regiomontanus).

Ο Erhard Weigel ήταν, πιθανά, το πρώτο άτομο που απέκτησε ποτέ ένα πτυχίο  PhD.

Ορισμένοι γνωστοί μαθηματικοί όπως οι Euler, Lagrange, Poisson, Fourier, Dirichlet, Kronecker, Hilbert, Minkowski, Connes, έχουν τους ίδιους Βυζαντινούς Ακαδημαϊκούς προγόνους μέσω του Leibniz. Διότι ο Leibniz ήταν σύμβουλος δι' αλληλογραφίας όχι μόνο του Wolff, αλλά και του Jacob Bernoulli,του Ακαδημαϊκού πρόγονου των προαναφερθέντων.

Η μόνη μακρινή Ακαδημαϊκή συμβουλευτική σχέση μεταξύ όσων ανέφερα εδώ, ήταν μεταξύ του Leibniz και του Wolff.

Οι μαθητές του Johann Hommel  περιλάμβαναν τον Tycho Brahe που ήταν Ακαδημαϊκός σύμβουλος του Johannes Kepler.

Ο  Johann Gottlieb Fichte συνάντησε τον Immanuel Kant στις 4 Ιουλίου του 1791. Ο Kant αργότερα θα ενστερνιστεί την εργασία του Fichte ως εν δυνάμει “Καντιανική”.

Ο Johann Gottlieb Fichte ήταν πατέρας του Immanuel Hermann Fichte.
Έως τον Lakatos, που είχε τουλάχιστον πέντε σημαντικούς μαθητές, οι άλλοι δεν απέκτησαν παρά ελάχιστους σημαντικούς απόφοιτους.

Η μελέτη του Ευστάθιου Θεσσαλονίκης
πάνω στα Ομηρικά Έπη
παραμένει αξεπέραστη

Παραθέτω επίσης μια δευτερεύουσα Ακαδημαϊκή γενεαλογία, αν πρέπει να ανιχνεύσω την καταγωγή ενός από τους Επιβλέποντες στην διπλωματική μου εργασία που είναι ο Ακαδημαϊκός εγγονός της Elizabeth Anscombe.

Niccolò Tartaglia >> Ostilio Ricci >> Galileo Galilei >> Vincenzo Viviani >> Isaac Barrow >> Isaac Newton >> Roger Cotes >> Robert Smith >> Walter Taylor >> Stephen Whisson >> Thomas Postlethwaite >> Thomas Jones >> Adam Sedgwick >> William Hopkins >> Edward John Routh >> Alfred North Whitehead >> Edward John Routh >> Alfred North Whitehead >> Bertrand Russell >> Ludwig Wittgenstein >> Elizabeth Anscombe.

Υποσημειώσεις στον κατάλογο των Ακαδημαϊκών απογόνων του Niccolò Tartaglia

Ο Niccolò Tartaglia ήταν ένας τυπικός επιστήμονας της Αναγέννησης που εργάζονταν εκτός Πανεπιστημίου, αυτοδίδακτος μαθηματικός που από τα 18 του άρχισε να ζει διδάσκοντας μαθηματικά επιχειρήσεων.

Άλλοι ακαδημαϊκοί απόγονοι του Adam Sedgwick περιλαμβάνουν τους: William Thomson (Lord Kelvin), George Gabriel Stokes, Arthur Cayley, Francis Galton, James Clerk Maxwell, John Strutt (Lord Rayleigh), Jagadish Chandra Bose, J. J. Thomson, Arthur Eddington, Ernest Rutherford, W. V. D. Hodge, Michael Atiyah, Nigel James Hitchin, Edward Witten, and Simon Donaldson.

Ο Bertrand Russell διδάχθηκε από τους Alfred North Whitehead και James Ward. Ο James Ward εμφανίζεται στον κατάλογο των Ακαδημαϊκών απογόνων του Ιωάννη Ξιφιλίνου μια που ήταν μαθητής του Lotze. (Δες παραπάνω)

Angelos Palioudakishttps://clewlesspassages.wordpress.com/2017/11/09/18/

(*) Σημείωση Δημήτρη Σκουρτέλη:

Ωστόσο οι Πατέρες της Εκκλησίας τόσο του 2ου έως και του 4ου αιώνα, σαν τον Αριστείδη τον Φιλόσοφο, τον Κλήμη Αλεξανδρείας ή τον Ιωάννη Χρυσόστομο είχαν μαθητεύσει στις φιλοσοφικές Σχολές της Αθήνας, της Αντιόχειας και της Αλεξάνδρειας ενώ η συγκέντρωση φιλοσόφων πέριξ του Αυτοκρατορικού θρόνου στην Κωνσταντινούπολη την ίδια εποχή δέον να θεωρηθεί είδος πρώιμου Πανεπιστήμιου.

Ιδιαίτερη, αν και ανάλογη μορφή βέβαια είναι η Αυτοκράτειρα Ειρήνη η Αθηναία.

Η παρακμή της Σχολής της Αθήνας είχε και ενδογενή αίτια. Οι τελευταίοι φιλόσοφοι παρίσταναν τους θεουργούς και τους Μάντεις, έκαναν ...θαύματα, και στόχευαν στο οικονομικό κέρδος, συγκρουόμενοι μεταξύ τους για την άγρα των μαθητών που έφταναν στον Πειραιά από όλον τον κόσμο, όπως περιγράφει ο Ευνάπιος. Πράγματι ο Ψελλός δηλώνει πεντακάθαρα πως η γραμμή Δασκάλου - μαθητή είχε διακοπεί, αν και μαρτυρεί πως υπήρχαν διάφοροι, στους οποίους ο ίδιος μαθήτευσε, που ισχυρίζονταν, αναποτελεσματικά όμως, πως κατείχαν τις διδασκαλίες των παλαιότερων. Δείτε εδώ )