Του Δημήτρη Σκουρτέλη
Ο Γιαν Βαν Άϊκ (1390- 1441) είναι ένας Φλαμανδός ζωγράφος που πέρασε στον μύθο όχι μόνο για τα εξαιρετικά του έργα, αλλά και για τις έρευνές του πάνω στα υλικά της τέχνης του. Φυσικά, δεν ήταν αυτός που ανακάλυψε την ελαιογραφία, όπως θέλει ο θρύλος, αλλά υπήρξε ο εφευρέτης, κατά πάσα πιθανότητα, ενός υποδοχέα, δηλαδή ενός συνδετικού υλικού (“medium”) για τις αδρανείς χρωστικές ουσίες που είναι η βάση κάθε είδους χρώματος. Αυτός ο υποδοχέας διευκόλυνε εξαιρετικά την εκτέλεση διαφανειών και εξονυχιστικών λεπτομερειών .
Ουσιαστικά, με τις έρευνές του, μετέτρεψε το ελαιόχρωμα που περιέγραφαν οι Πλίνιοςκαι Θεόφιλος, από ένα χοντροκομμένο χρώμα (όπως ήταν σε χρήση από την αρχαιότητα)σε λεπτότατο υλικό κατάλληλο για ζωγραφική. Δεν ήταν βέβαια ο μόνος. Ενα σωρό Βόρειοι και Ιταλοί ζωγράφοι, σχεδόν ταυτόχρονα, ανακάλυπταν τις δικές τους συνταγές.
Ολες βασίζονταν πάνω στο «ψήσιμο» του λινελαίου και άλλων λαδιών με διάφορα βερνίκια και ρητίνες. Η ζωγραφική είχε αποκτήσει ένα σημαντικό νέο μέσο, που σήμερα επισκιάζει όλα τα άλλα.
Μια επίδειξη της τέχνης του Βαν Άϊκ, και κυρίως του νέου υλικού του, μας έκανε στον«Γάμο των Αρνολφίνι», έναν πίνακα ύψους μόλις 82,2 εκ. Στο βάθος του φαίνεται ένας μικρός καθρέφτης, όπου εκεί απεικονίζει τον εαυτό του σε αντανάκλαση, και στο πλαίσιο του καθρέφτη απεικονίζει δέκα σκηνές από τα Πάθη!!!
.jpg)
Οι έρευνες των ζωγράφων σαν τον Γιαν Βαν Άϊκ πάνω στην ελαιογραφία και τα υλικά της, υπήρξαν καθοριστικές για την Ανθρωπότητα. Δυστυχώς, οι ακριβείς συνταγές τους χάθηκαν, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που σήμερα είναι πολύ δύσκολη η μίμησή τους. Αλλά, άφησαν κάτι πιο σημαντικό. Θα το εξηγήσουμε αμέσως.
Ο Μάρκο Πόλο, έναν αιώνα σχεδόν πριν όσα αναφέραμε, έφερε στην Ευρώπη τα ξύλινα πρότυπα που οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν για εκτύπωση, αλλά δεν μπόρεσε να φέρει και το μυστικό του μελανιού με το οποίο εκτυπώνονταν. Έγιναν πολλά πειράματα, αλλά τα ελαιοχρώματα που χρησιμοποιήθηκαν διαπότιζαν το χαρτί. Η Ευρώπη ήταν έτοιμη να τυπώσει, γνώριζε από καιρό την τεχνική της τυπογραφίας, αλλά δεν είχε μελάνι!!!
Ο Γιαν Βαν Άϊκ πέθανε το 1440 και είχε κρατήσει το μυστικό του μέχρι λίγα χρόνια πριν τον θανατό του. Το παράδωσε στον μαθητή του Ρόζερ Βαν Ντερ Βέϊντεν, και αυτός το διέδωσε. Δώδεκα χρόνια μετά τον θάνατο του, το 1452, ο Γουτεμβέργιος, ο εφευρέτης της τυπογραφίας, τυπώνει το πρώτο του βιβλίο, και πολλοί ιστορικοί πιστεύουν πως αυτό δεν είναι σύμπτωση.
Ποτέ δεν θα μάθουμε την αλήθεια, γιατί οι παλιοί μάστοροι κράταγαν τα μυστικά τους. Το σίγουρο όμως είναι, πως ζωγράφοι και τυπογράφοι, εκείνη την εποχή, ακολουθούσαν παράλληλη πορεία, ερευνώντας τον τρόπο να μετατρέψουν το ελαιόχρωμα σε ένα ιδιαίτερα λεπτό και ευαίσθητο μέσον, και μάλλον οι πρώτοι επηρέαζαν και καθοδηγούσαν τους δεύτερους.
Βιβλιογραφία: Jacques Maroger “A la recherche des secrets des grands peintres”
