"Βυζαντινοί Δρόμωνες" Έκθεση ζωγραφικής του Δημήτρη Σκουρτέλη. Απολογισμός.

Η  έκθεση ζωγραφικής "βυζαντινοί Δρόμωνες" του Δημήτρη Σκουρτέλη πραγματοποιήθηκε με επιτυχία από τις 9 ως τις 15 Ιανουαρίου 2017 στον χώρο τέχνης και πολιτισμού "Πλειάδες" με την υποστήριξη της εταιρείας "Plentertainment".

Περισσότερα στοιχεία για τα βυζαντινά αυτά πολεμικά πλοία θα δείτε εδώ και εδώ.

Δημήτρης Σκουρτέλης, Μαριάννα Καστανία, Δέσποινα Κούρτη και ο κύριος "Hellenic Armors" Δημήτρης Κατσίκης.

Ο ζωγράφος -αγιογράφος Δημήτρης Σκουρτέλης.

"Η ναυμαχία των εικόνων"
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.
Εικονομάχοι, με τον Λέοντα τον Ε',
εναντίον Ορθοδόξων
με τον Τουρμάρχη Ελλάδος Αγαλλιανό.

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Βυζαντινός Δρόμων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Λεπτομέρεια από τη:
"ναυμαχία των εικόνων"
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.
Εικονομάχοι, με τον Λέοντα τον Ε',
εναντίον Ορθοδόξων
με τον Τουρμάρχη Ελλάδος Αγαλλιανό.

Λεπτομέρεια από τη:
"ναυμαχία των εικόνων"
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.
Εικονομάχοι, με τον Λέοντα τον Ε',
εναντίον Ορθοδόξων
με τον Τουρμάρχη Ελλάδος Αγαλλιανό.

Λεπτομέρεια από τη:
"ναυμαχία των εικόνων"
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.
Εικονομάχοι, με τον Λέοντα τον Ε',
εναντίον Ορθοδόξων
με τον Τουρμάρχη Ελλάδος Αγαλλιανό.

Λεπτομέρεια από τη:
"ναυμαχία των εικόνων"
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.
Εικονομάχοι, με τον Λέοντα τον Ε',
εναντίον Ορθοδόξων
με τον Τουρμάρχη Ελλάδος Αγαλλιανό.

Λεπτομέρεια από τη:
"ναυμαχία των εικόνων"
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.
Εικονομάχοι, με τον Λέοντα τον Ε',
εναντίον Ορθοδόξων
με τον Τουρμάρχη Ελλάδος Αγαλλιανό.

Άποψη της έκθεσης
με τα έργα του
Δημήτρη Σκουρτέλη

Λίγα στοιχεία για την έκθεση ζωγραφικής του Δημήτρη Σκουρτέλη: “Βυζαντινοί Δρόμωνες”.

Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Από τον Δημήτρη Σκουρτέλη.

Η έκθεσή μου “Βυζαντινοί Δρόμωνες”, που εγκαινιάζεται στις 9 Γενάρη 2017, είναι η πρώτη, μετά από αρκετά χρόνια, που θα αποτελείται από 25 έργα που δεν έχουν εκτεθεί ξανά, και είναι όλα πρόσφατα φιλοτεχνημένα. Ελάχιστα δε από αυτά έχουν καν δημοσιευθεί. Τα μεγέθη τους ξεκινάνε από 0,40 μ. έως 2 μ.

Ένα από αυτά είναι πολυπρόσωπο, με θέμα την “Ναυμαχία των Εικόνων” μπροστά στην Κωνσταντινούπολη το 727, μεταξύ Εικονομάχων και Ορθοδόξων “Ελλαδικών”, μια καθοριστική στιγμή της Ελληνικής Ιστορίας, που αποδείχνει, πάνω απ’ όλα, πως η εξέλιξη της πορείας ενός έθνους είναι ανεξάρτητη από τις θελήσεις των ηγετών και των πολιτικών ή θρησκευτικών ρευμάτων του, μια που η στάση των Εικονομάχων ήταν αυτή που εγκαινίασε την διάσταση του Βυζαντίου με τον Παπισμό, τον οποίο υποστήριζαν ακραιφνώς, τότε, οι Ορθόδοξοι Εικονόφιλοι, που στην συνέχεια, για άλλους λόγους, συνέχισαν στο θέμα αυτό την πολιτική των Εικονομάχων.

Πολλά από τα έργα είναι φιλοτεχνημένα στην συμβατική και δοκιμασμένη επιφάνεια του “κόντρα πλακέ θαλάσσης”, αλλά τα περισσότερα είναι πάνω σε παλιά ξύλα, που μάζεψα επεξεργάστηκα και στερέωσα με τραβέρσες με πολλή αγάπη και μεράκι.

Το θέμα της έκθεσης είναι το κατ΄ εξοχήν βυζαντινό πολεμικό πλοίο, ο Δρόμων, το “μυστικό όπλο” της Αυτοκρατορίας. Αφορά την περίοδο μέχρι τον Δέκατο αιώνα, περίπου, μια που μετά, το βυζαντινό ναυτικό ακολούθησε πορεία παρακμής. Επειδή λοιπόν είναι πολλά αυτά που δεν γνωρίζουμε, το θέμα αποτελεί μια πρόκληση για κάθε καλλιτέχνη.

Το Βυζαντινό ναυτικό συνδέεται άμεσα ιστορικά με το κυρίως θέμα της “κοσμικής” μου τέχνης, τα Ακριτικά Έπη, μια που γνωρίζουμε, πως οι επιδρομές των Σαρακηνών στα Σύνορα, συχνά αντιμετωπίζονταν με αντεπιθέσεις του Βυζαντινού Ναυτικού στα παράλια της Κιλικίας και της Συρίας, ως αντιπερισπασμός, ενώ συχνά γίνονταν επιθέσεις των Ακριτών με συνδυασμένες ναυτικές καταδρομές.

Ήταν το Βυζαντινό Ναυτικό που γλίτωσε δυο φορές την Κωνσταντινούπολη από τις Αραβικές πολιορκίες, και, ουσιαστικά, χάραξε την πορεία του Δυτικού Πολιτισμού, απαλλάσσοντας την Δύση από τον Αραβικό κίνδυνο. Και να μην ξανακούσω για την μάχη του Πουατιέ και τις Σταυροφορίες, αυτούς τους ανιστόρητους μύθους που δημιούργησε η Δύση για να μειώσει την προσφορά του Βυζαντίου στη Ιστορία .

Περισσότερα στοιχεία για την έκθεση, εδώ:

Η Plentertainment παρουσιάζει, στον Χώρο Τέχνης & Πολιτισμού Pleiades, την έκθεση ζωγραφικής του Δημητρίου Σκουρτέλη, 

“Βυζαντινοί Δρόμωνες”.

 Κοδράτου 9, Μεταξουργείο, πλησίον Μετρό

Χάρτης εδώ

Εγκαίνια έκθεσης: 9 Ιανουαρίου 2017

Ώρα: 19.00 μ.μ.

Διάρκεια έκθεσης: 09/01 – 15/01

Ώρες επίσκεψης για το κοινό: 17.30-10.00 μ.μ.

Έκθεση ζωγραφικής Δημητρίου Σκουρτέλη “Βυζαντινοί Δρόμωνες”

Έκθεση ζωγραφικής του

Δημητρίου Σκουρτέλη

“Βυζαντινοί Δρόμωνες”

“Ο στρατός είναι η δόξα του Αυτοκράτορα,

το Ναυτικό είναι η δόξα της Αυτοκρατορίας”

(Κεκαυμένος – Στρατηγικόν)

Το Βυζάντιο κρύβει πολλά άγνωστα σημεία, παρά τον όγκο των πληροφοριών που έχουμε γι αυτό. Το πιο σημαντικό από αυτά, είναι το Ναυτικό του. Τα σχετικά συγγράμματα της εποχής το ξεκαθαρίζουν: Πολλά δεν έπρεπε να μαθευτούν. Πράγματι, το Βυζαντινό Ναυτικό συγκέντρωνε ένα σωρό μυστικά, με κυριότερο το Υγρόν ή Ελληνικόν Πυρ. Αιχμή του δόρατος του ήταν οι λεγόμενοι Δρόμωνες, που ονομάστηκαν έτσι λόγω της ταχύτητας που ανέπτυσσαν. Οι Δρόμωνες ήταν κυρίαρχοι στη Μεσόγειο για πολλούς αιώνες, αλλά όπως είπαμε, κανείς δεν ξέρει πως ακριβώς έμοιαζαν… Ένας παράδεισος για έναν εικαστικό, αλλά μια κόλαση για έναν ιστορικό.

Ο Αγιογράφος Δημήτρης Σκουρτέλης, που έχει ήδη εικονογραφήσει τα Ακριτικά Έπη, αφήνει την φαντασία του ελεύθερη, λοιπόν, χωρίς να προδίδει την Ιστορία, και μας παρουσιάζει τους Δρόμωνές του, σε ένα ταξίδι στη θάλασσα και την Αυτοκρατορία.

Πριν καλά καλά εκτεθούν, οι Δρόμωνές του, χρησιμοποιήθηκαν ήδη, εμβληματικά, σε κάρτες Εταιριών και Επιστημονικών Ομάδων.
Η έκθεση ΔΡΟΜΩΝΕΣ του Δημητρίου Σκουρτέλη έχει την υποστήριξη του Ερευνητικού Προγράμματος ΤΑΚΤΙΚΟΝ: η διαδικτυακή πύλη για την προσωπογραφία και τη διοικητική δομή των θεμάτων (διοικητικών περιφερειών) της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. (Εδώ)

Η Plentertainment παρουσιάζει, στον Χώρο Τέχνης & Πολιτισμού Pleiades, την έκθεση ζωγραφικής του Δημητρίου Σκουρτέλη, “Βυζαντινοί Δρόμωνες”.

Κοδράτου 9, Μεταξουργείο, πλησίον Μετρό Χάρτης εδώ

Εγκαίνια έκθεσης: 9 Ιανουαρίου 2017
Ώρα: 19.00 μ.μ.
Διάρκεια έκθεσης: 09/01 – 15/01
Ώρες επίσκεψης για το κοινό: 17.30-10.00 μ.μ.

Αγιογραφίες. Έργα Δημητρίου Σκουρτέλη

Ο Αρχάγγελος Γαβριήλ.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Ο Άγιος Διονύσιος Ζακύνθου.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Η Αγία Ευανθία.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη

Ο Άγιος Στυλιανός.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Άγιος Νικόλαος Μύρων
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Άγιος Θεόδωρος ο Τήρων.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Άγιος Στέφανος ο Πρωτομάρτυς.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Η Προδοσία. (Το φιλί του Ιούδα)
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Άγιος Φανούριος.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Η Πεντηκοστή.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Άγιος Ιερώνυμος.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Η Αγωνία. (Η προσευχή στην Γεσθημανή)
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Η Αγωνία. (Η προσευχή στην Γεσθημανή)
Τμήμα.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Η Αγωνία. (Η προσευχή στην Γεσθημανή)
Τμήμα.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Προφήτης Ηλίας.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Η Υπαπαντή.
Λεπτομέρεια.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Άγιος Στέφανος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Άγιος Στέφανος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Άγιος Γεώργιος και η Ελλάδα.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Αγιος Σπυρίδων.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Ο Εναγκαλισμός των Αποστόλων
 Πέτρου και του Παύλου.
Έργο Δημήτρη Σκουρτέλη.

Η θέση του αγιογράφου στα Ελληνικά εικαστικά πράγματα

Έργο του Φίκου
Ενός αγιογράφου που δεν φαίνεται και τόσο...τελματωμένο
όσο θα ήθελαν οι κλειδοκράτορες των εικαστικών πραγμάτων στην Ελλάδα.
(πηγή Βικιπαίδεια)

Η κατεύθυνση της επίσημης καλλιτεχνικής παιδείας στη χώρα μας είναι βαθιά δυτικότροπη και δυτικοτραφής από την εποχή της δημιουργίας του νεοελληνικού κρατιδίου.  

Ειδικά την εποχή της ίδρυσης της Σχολής Καλών Τεχνών, όπου κυριαρχούσε η Σχολή του Μονάχου, όπως αποκαλούν την κυρίαρχη τάση της έντεχνης ζωγραφικής της της εποχής, το Βυζάντιο και ειδικά η Βυζαντινή Τέχνη ήταν κατασυκοφαντημένη από τους Δυτικούς, πράγμα που υιοθέτησαν και οι εδώ θαυμαστές τους. Θεωρήθηκε τέχνη “βάρβαρη” και “έξω από τους κανόνες της ζωγραφικής”.

Μάλιστα οι τότε φωστήρες της ελληνικής εικαστικής Τέχνης, η “Σχολή του Μονάχου”, δήλωναν πως θέλουν να επαναλάβουν όλο το εικονογραφικό πρόγραμμα της βυζαντινής αγιογραφίας, για τους Ιερούς Ναούς, αλλά πλέον “με τους κανόνες της ζωγραφικής”, όπως δήλωσε ο Λύτρας.*

Η Σχολή του Μονάχου δεν υπάρχει πια, γιατί σήμερα οι αυτοαποκαλούμενοι “έντεχνοι” Έλληνες εικαστικοί μιμούνται πιο σύγχρονα ρεύματα της Δύσης.

Επίσης, η Δύση έχει αλλάξει γνώμη για το Βυζάντιο και την τέχνη του, αλλά  οι Έλληνες εικαστικοί και ο κύκλος που τους διαμορφώνει και τους προωθεί δεν πήρε χαμπάρι αυτό το τελευταίο…

Ή κάνει πως δεν το πήρε χαμπάρι…
Διότι, πλέον η κριτική κατά της βυζαντινής αγιογραφίας στην Ελλάδα έχει αλλάξει. Δεν χαρακτηρίζεται  πια ως αντίθετη με τους ...κανόνες της ζωγραφικής, αλλά ως ένα ενδιαφέρον μεν, αλλά τελματωμένο αδιέξοδο. Πω πω μεγάλη χάρη μας κάνουν οι δάσκαλοι...

Έτσι οι αγιογράφοι, εκτός από τον Κόντογλου, που οι κληρονόμοι της Σχολής του Μονάχου  δεν τολμούν να εκμηδενίσουν, φανερά, είναι οριστικά εξόριστοι από το Καλλιτεχνικό Επιμελητήριο, μια που αυτό τους κατατάσσει στους ...διακοσμητές, δηλαδή κάτι παραπάνω από βιοτέχνες. Και όμως το ίδιο Επιμελητήριο κατατάσσει στους ζωγράφους καθηγητές Καλλιτεχνικών στην Δημόσια Εκπαίδευση που δεν έχουν καμιά άλλη εικαστική παρουσία.
Ούτε λόγος βέβαια για κάποια παρουσίαση του έργου των Αγιογράφων από τους υποτίθεται καθιερωμένους χώρους προώθησης των εικαστικών τεχνών. Η δικαιολογία πως οι αγιογραφικές δουλειές είναι εμπορικές ή/και αντιγραφές είναι αστεία, φυσικά:

Τα υαλοπωλεία, και πολλές γκαλερί, είναι γεμάτα από εμπορικές δουλειές που δεν είναι βυζαντινής τεχνοτροπίας, ούτε θρησκευτικής θεματογραφίας.

Όσο για αντίγραφα -κυρίως ξένων έργων- θα βρούμε μπόλικα, ακόμα και στις πλέον διαφημισμένες εκθέσεις Τέχνης.
Η μόνη πραγματική διαφορά είναι πως οι αγιογράφοι δεν κρύβουν πως έχουν πρότυπα ενώ οι περισσότεροι έντεχνοι βασίζουν την καριέρα τους στην απόκρυψη των προτύπων τους.

Η υπόθεση καταντά σκανδαλώδης, μια που τον εικοστό αιώνα, ο μεγαλύτερος όγκος της εικαστικής παραγωγής έγινε από τους αγιογράφους,

τα περισσότερα μνημεία - δηλ οι ιεροί ναοί - τοιχογραφήθηκαν από αυτούς,

οι περισσότερες εξαγωγές έργων τέχνης αφορούν σύγχρονες Εικόνες,

ενώ δεκάδες Έλληνες αγιογράφοι κλήθηκαν να ιστορήσουν τοιχογραφίες σε ναούς του εξωτερικού -και όχι μόνο Ορθόδοξους.  

Όλα αυτά δεν διαδίδονται ούτε διαφημίζονται, ούτε αξιοποιούνται εθνικά, ενώ μια τυχόν έκθεση “έντεχνου” εικαστικού στο εξωτερικό γίνεται... αντικείμενο λατρείας.

Εννοείται, βέβαια, πως οι σύγχρονοι αγιογράφοι διασώζουν μια τεχνοτροπία που είναι βαθιά ελληνική. Αυτό φυσικά δεν ενδιαφέρει τους δυτικοτραφείς μέντορες της “Ελληνικής” Τέχνης.
Ούτε τους ενδιαφέρει ότι μορφές σαν τον Τσαρούχη, τον Βασιλείου, τον Εγγονόπουλο ξεκίνησαν ως αγιογράφοι, ενώ δεκάδες άλλων αναγνωρισμένων ζωγράφων ασχολήθηκαν επίσης με την Βυζαντινή αγιογραφία. Ορισμένοι από αυτούς μάλιστα, προσπαθούν να το ...κρύψουν!
Επιπλέον - και είναι το σημαντικότερο - μέσω της επαφής τους με τους πιστούς που δωρίζουν έργα στις εκκλησίες, οι αγιογράφοι είναι οι μοναδικοί εικαστικοί που φέρνουν σε επαφή  με την Τέχνη ένα μέρος του κοινού που δεν θα ενδιαφέρονταν για άλλη εικαστική δραστηριότητα, ούτε θα έρχονταν σε επαφή με άλλο είδος εικαστικής Τέχνης.

Έτσι λοιπόν, τόσο σε εγχώρια, όσο σε διεθνή δραστηριότητα, οι Έλληνες αγιογράφοι βρίσκονται στην κορυφή των Ελλήνων εικαστικών, όσο κι αν οι αυταπατώμενοι “κλειδοκράτορες” της ελληνικής Τέχνης τους αγνοούν. Φυσικά, και οι αγιογράφοι έχουν τόσα μεμπτά και τόσα ελαττώματα στην δουλειά τους, όσα και οι υπόλοιποι Έλληνες εικαστικοί. (μερικά από αυτά ανφέρθηκαν πιο πάνω) Αυτό, είναι άλλο θέμα, ή καλύτερα ένα άλλο κεφάλαιο του θέματος, που θα μας απασχολήσει εν καιρώ.

Οι αγιογράφοι δεν πολυενδιαφέρονται για τον παραμερισμό τους βέβαια. Γιατί, απλούστατα, είναι τόσο παραμερισμένοι, όσο μια γάτα είναι παραμερισμένη έξω από μια ...ποντικοφωλιά.

Μάλλον, λοιπόν, είναι οι δήθεν “έντεχνοι” που έχουν αυτοαποκλειστεί από το κύριο σώμα της επαγγελματικής εικαστικής παραγωγής στην Ελλάδα σήμερα, που εξακολουθεί να είναι η βυζαντινή Αγιογραφία.

Οι αγιογράφοι είναι τόσο απασχολημένοι με το έργο τους, που δεν τους αφορά τι κάνει η μικρή κλίκα που νομίζει πως ελέγχει την Τέχνη στην Ελλάδα.

Εσάς;

Δημήτρης Σκουρτέλης

---------------------------

Υστερόγραφο:
Η αδυναμία επαφής των δυο κόσμων, φυσικά, δεν είναι μόνο εικαστικό πρόβλημα. Είναι μαι πλευρά της γενικότερης αντίθεσης ανάμεσα στον Ρωμιό και τον αυτοαποκαλούμενο “Έλληνα”, ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Δύση. Είναι η παλιά και κατασυκοφαντημένη αντίθεση Ενωτικών και Ανθενωτικών, όπου όσοι μας ξεπούλησαν στη Δύση χωρίς αντίκρυσμα, βάφτισαν όσους το επισήμαναν ...προδότες. Είναι οι δυο Ελλάδες, που αδυνατούν να επικοινωνήσουν...
-----------------
Σημείωση:
*Νικηφόρος Λύτρας, αλληλογραφία, στο “Οι Έλληνες Ζωγράφοι” τομ 1 σελ. 107